Wydarzenia Aktualności

Liczba książek naukowych udostępnianych w nowej wersji Biblioteki Nauki wynosi już 1027. W zasobach serwisu znajdują się pełne teksty publikacji dostępnych wcześniej w serwisie Otwórz Książkę oraz inne książki udostępniane przez współpracujących z nami wydawców.

„Na początku w zasobach Biblioteki Nauki umieściliśmy ponad 500 książek, które od kilkunastu lat gromadziliśmy w serwisie Otwórz Książkę. Zostały one opracowane w postaci pełnych plików PDF oraz wersji mobilnych w ramach zakończonego w zeszłym roku projektu Platforma Polskich Publikacji Naukowych. To stosunkowo niewielki, ale bardzo ważny zbiór, gdyż znajduje się w nim wiele pozycji trudno dostępnych w bibliotekach, a stale wykorzystywanych w pracy naukowej i dydaktycznej. Pozostałe książki pochodzą już bezpośrednio od współpracujących z ICM UW wydawców, a przy tej okazji zapraszam wszystkich wydawców naukowych do współpracy" – mówi Krzysztof Siewicz koordynujący prace zespołu Biblioteki Nauki.

„Wśród tych nowo dołączonych publikacji są zarówno książki wydane przed kilkoma laty, ale także nowe pozycje wydane w 2021 lub 2022 roku” – dodaje Ryszard Burek, który zajmuje się współpracą z wydawcami. „Jest to duża kolekcja o bardzo urozmaiconej tematyce, która niemalże każdego dnia wzbogaca się o kilka nowych pozycji.”

Publikacje można pobrać bezpośrednio z serwisu, bez konieczności zakładania konta ani instalowania żadnego specjalistycznego oprogramowania.

W Repozytorium Otwartych Danych RepOD znajduje się już 200 zbiorów danych zdeponowanych przez badaczy z polskich instytucji naukowych. Łączna liczba pobrań udostępnionych plików przekroczyła niedawno 15 000, a liczba użytkowników zarejestrowanych w serwisie i udostępniających w nim dane zbliża się do 500. Wraz z publikacją dwusetnego zbioru uruchomiona została kolekcja Instytutu Badań Systemowych Polskiej Akademii Nauki, który podpisał z ICM porozumienie w sprawie korzystania z repozytorium.

„W ramach prowadzonych w Instytucie Badań Systemowych PAN prac naukowo-badawczych, tworzonych jest wiele danych cyfrowych, na przykład zestawy problemów testowych, które powiązane są z już opublikowanymi artykułami lub opracowaniami. W poszukiwaniu możliwości udostępniania takich danych, zgodnie z obowiązującymi regulacjami prawnymi, szerokiej społeczności naukowej, natknęliśmy się na inicjatywę Repozytorium Otwartych Danych RepOD (prowadzone przez ICM), która w pełni odpowiada naszym potrzebom w tym zakresie. Przy merytorycznym wsparciu personelu ICM utworzyliśmy nasz pierwszy zestaw danych, a tym samym zaczynamy być FAIR (Findability, Accessibility, Interoperability, and Reuse). Uważamy, że publikowanie danych w otwartych repozytoriach przyczynia się do szybszego rozwoju wielu dziedzin nauki.” - Janusz Miroforidis, Instytut Badań Systemowych Polskiej Akademii Nauk

RepOD to repozytorium ogólnego przeznaczenia, z którego korzystać mogą zarówno indywidualni naukowcy, jak i instytucje naukowe zainteresowane prowadzeniem kolekcji instytucjonalnych. Aktualnie z rozwiązania tego korzysta już kilkanaście instytucji, które już posiadają własne kolekcje bądź przygotowują się do ich uruchomienia (o rozwoju kolekcji instytucjonalnych pisaliśmy w październiku ubiegłego roku).

RepOD jest pierwszym polskim repozytorium danych otwartym dla wszystkich badaczy. Co roku korzysta z niego coraz więcej osób zainteresowanych udostępnianiem danych w sposób uwzględniający zasady FAIR, dobre praktyki oraz wytyczne instytucji finansujących badania naukowe. Nowa odsłona serwisu, uruchomiona w ramach projektu Dziedzinowe Repozytoria Otwartych Danych Badawczych, wykorzystuje zmodyfikowane oprogramowanie Dataverse. W ramach projektu, który zakończył się w październiku 2021 roku, powstały także dwa repozytoria dziedzinowe: Repozytorium Otwartych Danych RDS i Macromolecular Xtallography Raw Data Repository MX-RDR.

Rozwój otwartych zasobów naukowych i nowych serwisów

Publikacje naukowe

W roku 2021 uruchomiliśmy nową odsłonę Biblioteki Nauki, w której znalazły się czasopisma udostępniane w poprzedniej wersji serwisu, książki z serwisu Otwórz Książkę w nowych formatach, a także zasoby pozyskane w ramach projektu Platforma Polskich Publikacji Naukowych. Nowy serwis zapewnia łatwy, trwały i bezpłatny dostęp do pełnych tekstów publikacji naukowych wraz z ich metadanymi. Artykuły udostępnione są jako pliki w formacie PDF, a książki ponadto w formatach EPUB, MOBI oraz XML. 

Pod koniec ubiegłego roku w poprzedniej wersji Biblioteki Nauki znajdowało się ponad 390000 artykułów z 1140 czasopism naukowych. Aktualnie w nowym serwisie znajduje się ponad 440000 artykułów z 1531 czasopism naukowych oraz ponad 650 książek. Zasoby są stale rozwijane dzięki współpracy z wydawcami oraz bazami dziedzinowymi. Projekt Platforma Polskich Publikacji Naukowych, w ramach którego powstała nowa odsłona serwisu, zakończył się 29 października 2021 r. 

W 2021 r. zakończyła się także realizacja projektu Udostępnianie cyfrowe zasobów polskich czasopism z nauk przyrodniczych i rolniczych w bazie AGRO, którego liderem był Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu. W projekcie przeprowadzono digitalizację kilkudziesięciu tysięcy pełnych tekstów artykułów z archiwalnych numerów wybranych czasopism. Jako partner projektu rozwijaliśmy w jego ramach oprogramowanie do prowadzenia baz bibliograficznych YADDA.

Publikacje naukowe udostępniane są ponadto w Repozytorium CeON - serwisie, który daje wszystkim polskim badaczom możliwość zdeponowania różnego typu prac, m.in. artykułów, książek, doktoratów czy materiałów konferencyjnych. Z serwisu skorzystało ponad 13 tys. autorów, którzy udostępnili ponad 19 000 prac, w tym ponad 14 000 artykułów i ponad 2600 publikacji książkowych.

Prowadzimy też Agregator CeON, który działa jako wspólny punkt dostępu do zasobów polskich otwartych repozytoriów.

Dane badawcze

W ramach projektu Dziedzinowe Repozytoria Otwartych Danych Badawczych już w połowie 2020 roku zostały udostępnione użytkownikom trzy repozytoria. Repozytorium Danych Społecznych (RDS) oraz Macromolecular Xtallography Raw Data Repository (MX-RDR) mają charakter dziedzinowy, natomiast nowa wersja Repozytorium Otwartych Danych RepOD to repozytorium ogólnego przeznaczenia, które pozwala na udostępnianie danych ze wszystkich dziedzin nauki. 

Repozytorium Danych Społecznych podzielone jest na dwie kolekcje, zawierające społeczne dane ilościowe i społeczne dane jakościowe. W 2021 r. w repozytorium publicznie udostępniono ponad 400 zbiorów. W Macromolecular Xtallography Raw Data Repository w tym roku publicznie udostępniono ponad 100 zbiorów. W RepOD sukcesywnie uruchamiane są kolejne kolekcje​​ instytucjonalne, w których dane udostępniają współpracujące z nami uczelnie i instytuty badawcze. Projekt Dziedzinowe Repozytoria Otwartych Danych Badawczych, realizowany przez Uniwersytet Warszawski we współpracy z Instytutem Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk oraz Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, zakończył się 29 października 2021 r. 

Szkolenia z zakresu otwartej nauki

W roku 2021 szkolenia z zakresu otwartej nauki z uwagi na pandemię koronawirusa organizowaliśmy prawie wyłącznie w formie zdalnej. W ramach projektu Platforma Polskich Publikacji Naukowych odbyło się 11 webinariów dla wydawców i redaktorów czasopism naukowych oraz 1 szkolenie stacjonarne zorganizowane z okazji zakończenia projektu. Program szkoleń obejmował publikowanie w otwartym dostępie, licencje Creative Commons, a także prezentację nowej wersji Biblioteki Nauki.

15 czerwca 2021 r. odbyła się ponadto konferencja inauguracyjna zorganizowana z okazji uruchomienia serwisu, w której udział wzięło ponad 320 osób z całego świata. Wydarzenie było okazją do dyskusji na temat polityk otwartości w zakresie publikacji naukowych oraz europejskich i światowych inicjatyw rozwijających infrastrukturę służącą do otwartego udostępniania czasopism naukowych. Z podsumowaniem oraz wystąpieniami prelegentów i panelistów zapoznać się można na stronie wydarzenia.

W ramach projektu Dziedzinowe Repozytoria Otwartych Danych Badawczych w 2021 r. odbyło się 10 szkoleń z zarządzania danymi badawczymi dla badaczy, bibliotekarzy i pracowników wspierających naukowców w zarządzaniu danymi, 6 webinariów na temat Repozytorium Otwartych Danych RepOD, 2 webinaria na temat Repozytorium Danych Społecznych i 2 webinaria na temat repozytorium Macromolecular Xtallography Raw Data Repository.

Poza realizowanymi projektami w 2021 roku organizowaliśmy także inne webinaria (m.in. w ramach Tygodnia Otwartego Dostępu), a także kontynuowaliśmy organizację spotkań w grupie pełnomocników ds. otwartej nauki z polskich instytucji naukowych, zapoczątkowanych w ubiegłym roku w ramach Krajowych Warsztatów Otwartego Dostępu OpenAIRE.

Działania eksperckie, informacyjne i promocja otwartej nauki

Jako centrum kompetencji w zakresie otwartej nauki śledzimy najnowsze inicjatywy i działania w tym zakresie oraz aktywnie włączamy się w promocję idei otwartej nauki. Informacje na ten temat przekazujemy w serwisie Otwarta Nauka, a także poprzez nasz newsletter i media społecznościowe. W styczniu 2021 r. opublikowaliśmy raport „Transformative Agreements: Overview, Case Studies, and Legal Analysis”, w którym przybliżyliśmy aktualną sytuację w zakresie umów transformacyjnych, w szczególności rozwiązania wypracowane podczas negocjacji w wybranych krajach oraz prawne aspekty umów.

Jesienią w magazynach i serwisach akademickich ukazała się ponadto seria publikacji dotyczących danych badawczych oraz repozytoriów utworzonych w ramach projektu Dziedzinowe Repozytoria Otwartych Danych Badawczych. Publikacje i wzmianki prasowe dotyczące naszej działalności są gromadzone na zaktualizowanej stronie ICM.

W tym roku uważnie śledziliśmy ponadto działania Koalicji S, rozwój polityki otwartej nauki w programie Horyzont Europa oraz powstawanie rekomendacji UNESCO w zakresie otwartej nauki, które zostały przyjęte w listopadzie tego roku podczas 41. sesji Konferencji Generalnej UNESCO.

W pracach komitetu doradczego UNESCO ds. otwartej nauki brał udział Jakub Szprot, kierownik zespołu Platformy Otwartej Nauki. Jakub Szprot uczestniczył również w pracach utworzonego w kwietniu tego roku przez Ministra Edukacji i Nauki Zespołu doradczego do spraw otwartych danych naukowych oraz grupy eksperckiej Komisji Europejskiej National Points of Reference on Scientific Information. 

Przez cały 2021 rok nasz zespół brał także udział w seminariach, konferencjach i spotkaniach organizowanych przez inne instytucje naukowe w Polsce i za granicą. W październiku zaangażowaliśmy się w prace grup zadaniowych (Task Forces) utworzonych przez EOSC Association. Zadaniem stowarzyszenia jest zarządzanie ekosystemem European Open Science Cloud (EOSC). W grudniu 2021 r. do organizacji przystąpił także Uniwersytet Warszawski.

W październiku 2021 r. rozpoczęła się działalność Task Forces utworzonych przez EOSC Association, stowarzyszenie, którego zadaniem jest zarządzanie ekosystemem European Open Science Cloud (EOSC). Celem przedsięwzięcia jest stworzenie środowiska otwartej nauki, które zapewni naukowcom narzędzia, serwisy i zasoby niezbędne do prowadzenia badań, a także ułatwi wyszukiwanie i ponowne wykorzystywanie rezultatów badań.

Pracownicy Interdyscyplinarnego Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego Uniwersytetu Warszawskiego, w tym osoby z zespołu Platformy Otwartej Nauki, uczestniczyć będą w pracach następujących grup zadaniowych:

• Rules of participation compliance monitoring,
• PID policy and implementation,
• Infrastructure for quality research software,
• Technical interoperability of data and services,
• Defining funding models for EOSC,
• Upskilling countries to engage in EOSC. 

W każdym ze wskazanych obszarów grupy wypracują rozwiązania, które mają zostać uwzględnione w aktualizacjach strategicznego planu badań i innowacji EOSC (SRIA) oraz w przygotowaniach do kolejnej fazy programu Horyzont Europa. Więcej informacji na temat stowarzyszenia oraz poszczególnych grup znaleźć można na stronie EOSC Association.

W październiku zakończyła się realizacja dwóch projektów finansowanych w ramach Poddziałania 2.3.1. Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa, których liderem był Uniwersytet Warszawski, a jednostką odpowiedzialną za realizację Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego UW.

W ramach projektu Platforma Polskich Publikacji Naukowych powstała nowa odsłona serwisu Biblioteka Nauki. Platforma służy do przechowywania i udostępniania artykułów i książek naukowych. Biblioteka Nauki zapewnia łatwy, trwały i bezpłatny dostęp do publikacji naukowych wraz z ich metadanymi. Jest stale rozwijana poprzez współpracę z wydawcami, którzy za jej pośrednictwem mogą zwiększyć dostępność, widoczności i łatwość wyszukiwania swoich publikacji.

W ramach projektu Dziedzinowe Repozytoria Otwartych Danych Badawczych powstały trzy repozytoria służące do przechowywania i udostępniania danych badawczych: nowa odsłona Repozytorium Otwartych Danych RepOD, Repozytorium Danych Społecznych RDS oraz Macromolecular Xtallography Raw Data Repository MX-RDR. Serwisy udostępniają dane opracowane w ramach projektu, ale są także otwarte dla wszystkich badaczy zainteresowanych otwartym udostępnianiem swoich danych.

Jak co roku zespół Platformy Otwartej Nauki wziął udział w Tygodniu Otwartego Dostępu (25-31 października 2021), który w tym roku odbywał się pod hasłem „It Matters How We Open Knowledge: Building Structural Equity”. 26 października zorganizowano szkolenie online z zarządzania danymi badawczymi, w którym udział wzięły 32 osoby, a 27 października szkolenie na temat otwartego dostępu do publikacji naukowych i otwartych danych badawczych. Drugie spotkanie zorganizowano we współpracy z Biblioteką Uniwersytetu Technologiczno-Humanistycznego im. Kazimierza Pułaskiego w Radomiu, wzięło w nim udział 31 osób.

Zapraszamy na szkolenie z zarządzania danymi badawczymi organizowane w ramach Tygodnia Otwartej Nauki. Szkolenie odbędzie się 26 października 2021 r. na platformie ClickMeeting.

Udział w szkoleniu jest bezpłatny, wymagana jest rejestracja poprzez formularz: 

https://pon.clickmeeting.com/szkolenie-z-zarzadzania-danymi-badawczymi-tydzien-otwartej-nauki 

Program szkolenia:

13:30 – 13:45 Wprowadzenie

13:45 – 15:15 Część 1: Przygotowanie danych badawczych do udostępniania

• Dane badawcze – definicje
• Korzyści płynące z prawidłowego zarządzania danymi badawczymi
• Plan Zarządzania Danymi (Data Management Plan; DMP)
• Dane w Horyzoncie 2020 i grantach NCN
• Selekcja i przygotowywanie danych do udostępnienia

15:15 – 15:45 Przerwa

15:45 – 17:30 Część 2: Prawne aspekty udostępniania danych badawczych

• Dane badawcze jako przedmiot regulacji prawnej
• Udostępnianie danych badawczych z perspektywy prawa własności intelektualnej
• Udostępnianie danych badawczych z perspektywy ochrony danych osobowych
• Udostępnianie danych badawczych a komercjalizacja wyników badań naukowych
• Stosowanie wolnych licencji (Creative Commons i Open Data Commons)

Repozytorium Otwartych Danych RepOD to repozytorium ogólnego przeznaczenia, z którego korzystać mogą zarówno indywidualni badacze, jak i instytucje naukowe zainteresowane prowadzeniem kolekcji instytucjonalnych. Umożliwiają one gromadzenie w jednym miejscu danych wytwarzanych w ramach badań prowadzonych w polskich uczelniach lub instytutach oraz udostępnianie ich zgodnie ze światowymi standardami, między innymi zasadami FAIR.

Instytucje naukowe sprawują nadzór merytoryczny nad swoimi kolekcjami, współpracując przy ich prowadzeniu z ICM UW. Założenie i prowadzenie kolekcji jest bezpłatne. Porozumienia w tym zakresie zawarto już z Uniwersytetem Mikołaja Kopernika w Toruniu, Akademią Leona Koźmińskiego, Uniwersytetem Przyrodniczym w Poznaniu, Uniwersytetem Szczecińskim, Politechniką Lubelską, Uniwersytetem Śląskim w Katowicach, Akademią Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie, Międzynarodowym Instytutem Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie, Instytutem Slawistyki Polskiej Akademii Nauk oraz Centrum Materiałów Polimerowych i Węglowych Polskiej Akademii Nauk, Instytutem Chemii Fizycznej Polskiej Akademii Nauk, Uniwersytetem Zielonogórskim, Instytutem Chemicznej Przeróbki Węgla oraz Akademią Sztuki Wojennej w Warszawie.

Udostępnione kolekcje instytucjonalne można przejrzeć po zaznaczeniu “Organizacja lub instytucja” w filtrze “Kategoria kolekcji”. W nadchodzących miesiącach uruchamiane będą kolejne.

W Bibliotece Nauki jest już ponad 1500 czasopism naukowych dostępnych bezpłatnie i w wersjach pełnotekstowych wraz z metadanymi. Zasoby znajdują się w nowej wersji serwisu, która powstała w ramach projektu Platforma Polskich Publikacji Naukowych. Publikacje są teraz lepiej widoczne i łatwiejsze do znalezienia. Zasoby są nie tylko indeksowane przez wyszukiwarki, ale też łatwe do pobrania przez ogólnodostępne API.

Udostępniane czasopisma obejmują wszystkie obszary wiedzy, a wśród tytułów ostatnio dodanych znalazły się czasopisma z takich dyscyplin nauki jak ekonomia, pedagogika czy nauki prawne.