Podsumowanie roku 2022
- 29.12.2022
Ponad pół miliona artykułów w Bibliotece Nauki
W ubiegłym roku uruchomiona została nowa odsłona Biblioteki Nauki, której zasoby stale rozwijamy we współpracy z wydawcami czasopism i książek naukowych oraz dziedzinowymi bazami indeksującymi czasopisma naukowe. Pod koniec 2021 roku w serwisie znajdowało się ponad 440 tysięcy artykułów z 1531 czasopism oraz ponad 650 książek. W grudniu tego roku liczba artykułów przekroczyła 514 tysięcy, a książek – 1311. Całkowita liczba pobrań plików publikacji w ciągu ostatniego roku wyniosła ponad 6,3 milionów. Podczas webinarium zorganizowanego z tej okazji przedstawiciele i przedstawicielki wydawnictw korzystających z Biblioteki Nauki opowiedzieli o modelach otwartego publikowania czasopism i książek oraz o zasobach udostępnianych w naszym serwisie.
Jakub Szprot, kierownik Platformy Otwartej Nauki, podsumował rozwój serwisu w artykule zamieszczonym w serwisie Nauka w Polsce: „Zebranie i udostępnienie na jednej platformie dużej części wydawanych w naszym kraju publikacji naukowych otwiera nowe możliwości wykorzystania ich treści, również na drodze maszynowego przetwarzania. Jesteśmy przekonani, że Biblioteka Nauki będzie istotnym elementem zaczynającego się obecnie tworzyć ekosystemu otwartej nauki, łączącego publikacje, dane i inne cyfrowe obiekty badawcze”.
Rozwijają się także zasoby Repozytorium CeON, w którym badacze i badaczki udostępnili już ponad 20 tysięcy publikacji: artykułów naukowych, monografii, doktoratów i innego typu materiałów. Ponad 12 tysięcy publikacji udostępnionych zostało na licencjach Creative Commons. Repozytorium jest adresowane do całego polskiego środowiska naukowego; w serwisie udostępniło swoje prace ponad 14 tysięcy osób.
Otwarte monografie naukowe
W czerwcu odbyło się webinarium z okazji zgromadzenia w Bibliotece Nauki ponad 1000 książek w otwartym dostępie. Podczas wydarzenia przedstawiona została inicjatywa Open Access Books Network, a także nasze doświadczenia z wieloletnich działań na rzecz otwierania dostępu do publikacji książkowych – poczynając od gromadzenia książek out-of-print dzięki nawiązywaniu bezpośredniego kontaktu z autorami, po aktualną współpracę z wydawcami, którzy umieszczają swoje książki w Bibliotece Nauki na podstawie zawieranych z nami umów. Wydarzenie zorganizowaliśmy we współpracy ze Stowarzyszeniem Wydawców Szkół Wyższych oraz Sekcją Wydawców Akademickich i Naukowych Polskiej Izby Książki.
Jesienią we współpracy z Komisją ds. Wydawnictw Naukowych przy KRASP zorganizowaliśmy serię trzech spotkań na temat finansowych, technicznych i prawnych aspektów publikowania książek w otwartym dostępie. Naszymi gośćmi byli zagraniczni i polscy specjaliści z wydawnictw naukowych, bibliotek akademickich i organizacji rozwijających narzędzia do otwartego udostępniania książek, a także specjaliści z zakresu prawa autorskiego. W spotkaniach udział wzięło łącznie 430 osób. Nagrania ze spotkań dostępne są na naszym kanale YouTube.
Rozwój kolekcji instytucjonalnych w Repozytorium Otwartych Danych
Mijający rok był czasem intensywnego rozwoju kolekcji instytucjonalnych w Repozytorium Otwartych Danych RepOD, z którego korzysta już 13 instytucji naukowych: uniwersytetów i instytutów naukowych oraz badawczych. Kolekcje umożliwiają gromadzenie w jednym miejscu danych wytwarzanych w ramach badań prowadzonych w danej instytucji oraz udostępnianie ich zgodnie ze światowymi standardami, między innymi zasadami FAIR. Instytucje sprawują nadzór merytoryczny nad swoimi kolekcjami, współpracując przy ich prowadzeniu z ICM UW.
W ramach współpracy rozpoczęliśmy w tym roku publikację serii kwestionariuszy, w których osoby odpowiedzialne za prowadzenie kolekcji omawiają przyjęte w ich instytucjach sposoby pracy i procedury.
Kolekcja Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu uruchomiona została w odpowiedzi na na narastające potrzeby pracowników uczelni, aby deponować dane surowe i inne wyniki badań. „RepOD jest repozytorium o zasięgu krajowym, co sprawia, że zdeponowane zbiory mogą być zauważone przez większą grupę odbiorców. Liczyliśmy na szybsze „wyjście” w świat, rejestrację repozytorium w światowych zasobach, agregację zbiorów RepOD przez programy indeksujące tego typu platformy oraz wsparcie informatyczne (aktualizacja oprogramowania)” – zauważają Dominika Czyżak, Kamila Perlik, Karolina Zawada i Dominik Piotrowski z Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu.
Krzysztof Gmerek, administrator danych badawczych w otwartym dostępie na Uniwersytecie Przyrodniczym w Poznaniu, zwrócił uwagę m.in. na dotychczasową historię współpracy z ICM, a także na bieżące wsparcie: „Niezwykle istotne wsparcie w procesie deponowania i publikowania danych badawczych zapewnia ze strony ICM Pan Wojciech Fenrich – Administrator RepOD, który stanowi, mówiąc kolokwialnie, „drugą parę oczu”, czyli weryfikuje poprawność metadanych, służy pomocą techniczną, odpowiada na pytania i pomaga pokonywać pojawiające się trudności”.
Na decyzję o założeniu kolekcji instytucjonalnej Uniwersytetu Szczecińskiego wpłynęło kilka czynników wskazanych przez prof. dr hab. Annę Cedro, dr Magdalenę Czyszkiewicz i Michała Giedrysa. Oprócz potrzeb pracowników i konieczności posiadania takiej kolekcji wynikającej z instytucjonalnej polityki otwartego dostępu, zespół działający na Uniwersytecie Szczecińskim wskazał także szeroką bazę szkoleń dotyczących korzystania z Repozytorium Otwartych Danych RepOD oraz przyjazną stronę internetową Repozytorium, a także łatwość nawiązania kontaktu z naszym zespołem i pomoc techniczną.
Materiały informacyjne na temat zarządzania danymi badawczymi
W tym roku opublikowaliśmy zaktualizowane wersje dwóch broszur na temat zarządzania danymi badawczymi. Jedna z publikacji dotyczy kwestii prawnych i przybliża prawne aspekty zarządzania danymi badawczymi na etapach planowania projektu, prowadzenia badań oraz udostępniania ich rezultatów. W publikacji omówiono także różnego typu licencje, z których korzystać mogą badacze udostępniający dane. Zaktualizowane lub uzupełnione w 2022 r. treści obejmują w szczególności zagadnienia komercjalizacji wyników badań, regulaminów własności intelektualnej, ochrony danych osobowych oraz ponownego wykorzystania informacji sektora publicznego. Druga zaktualizowana broszura jest przewodnikiem dla osób chcących korzystać z danych badawczych udostępnianych przez naukowców. Znalazły się w niej aktualne informacje o rejestrach repozytoriów danych, wyszukiwarkach zestawów danych, a także o repozytoriach prowadzonych przez nasz zespół. Publikacje dostępne są na naszej stronie w zakładce poświęconej zarządzaniu danymi badawczymi.
Promocja otwartej nauki
Jak co roku zaangażowaliśmy się w upowszechnianie otwartej nauki podczas Tygodnia Otwartego Dostępu, który w tym roku organizowany był pod hasłem „Otwartość dla sprawiedliwości klimatycznej”. W ramach Tygodnia koordynowaliśmy gromadzenie informacji na stronie Uwolnij Naukę oraz zorganizowaliśmy spotkania online we współpracy z Nauką o Klimacie oraz z Open Climate Campaign. Tegoroczny temat przewodni był punktem wyjścia artykułu opublikowanego w październikowym numerze „Forum Akademickiego”.
Natalia Gruenpeter z naszego zespołu przybliżyła w nim zmiany w formie działań na rzecz otwartej nauki, które w coraz większym stopniu akcentują społeczne skutki określonych form komunikacji naukowej i potrzebę zmian. W artykule przedstawione zostały także otwarte publikacje na temat zmian klimatu wydane przez Uniwersytet Warszawski i Uniwersytet Jagielloński oraz techniczne rozwiązania wdrażane przez OpenAIRE, uwzględniające schemat klasyfikacji oparty na Celach Zrównoważonego Rozwoju.
Kwestia dalekosiężnych celów otwartego dostępu poruszona została m.in. w rekomendacjach wydanych z okazji 20. rocznicy Budapeszteńskiej Inicjatywy Otwartego Dostępu (przygotowane przez nasz zespół tłumaczenie na język polski dostępne jest na stronie BOAI). „Otwarty dostęp nie jest celem samym w sobie, lecz środkiem prowadzącym do dalszych celów. Nade wszystko jest środkiem pozwalającym osiągnąć sprawiedliwość, jakość, użyteczność i długofalową równowagę badań naukowych” – piszą sygnatariusze deklaracji, zwracając tym samym uwagę na potrzebę osadzenia postulatów ruchu otwartej nauki w szerszym kontekście.
W tym roku rozwijaliśmy także współpracę z pełnomocnikami ds. otwartego dostępu powołanymi w polskich instytucjach naukowych. W ramach sieci działa grupa dyskusyjna, która umożliwia wymianę informacji, a także organizowane są webinaria.
Udział w międzynarodowych inicjatywach
Intensywnie uczestniczyliśmy także w pracach powołanych przez EOSC Association grup zadaniowych, których zadaniem jest wypracowanie rozwiązań istotnych dla realizacji i aktualizacji strategicznego planu badań i innowacji European Open Science Cloud. Więcej informacji na temat stowarzyszenia oraz poszczególnych grup znaleźć można na stronie EOSC Association. Podczas zorganizowanego przez Narodowe Centrum Nauki Festiwalu EOSC, który odbył się w październiku zaprezentowaliśmy nasze działania w zakresie otwartej nauki na szczeblu krajowym oraz europejskim – w ramach OpenAIRE. Organizacja rozwija europejską infrastrukturę otwartej nauki i wspiera badaczy oraz instytucje w udostępnianiu wyników badań. ICM jest jeden z głównych partnerów technicznych, a nasz zespół prowadzi w Polsce Krajowe Biuro Otwartego Dostępu.