Aktualności

Instytut Biologii Doświadczalnej PAN im. Marcelego Nenckiego zaprosił PON do poprowadzenia dla doktorantów instytutu zajęć dotyczących otwartego dostępu do publikacji i danych naukowych. Zajęcia odbyły się 24 maja 2016 w siedzibie IBD PAN w Warszawie. W pierwszej części omówione zostało udostępnianie publikacji i danych w modelach otwartych, zaś część druga poświęcona była kwestiom prawnym związanym z otwartym dostępem. Poruszone zostały też istotne dla IBD PAN kwestie zobowiązań do otwierania publikacji i danych, jakie wynikają z uczestnictwa w programach prowadzonych przez Europejską Radę ds. Badań (ERC) lub w programie Horyzont 2020.Prezentacja z pierwszej części zajęć jest dostępna pod linkiem.

Centrum Humanistyki Cyfrowej działające w Instytucie Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk zorganizowało 17 maja 2016 r. dla pracowników IBL warsztaty poświęcone otwartemu udostępnianiu publikacji naukowych i zaprosiło na nie ekspertów z PON. Warsztaty składały się z trzech części. W pierwszej omówione zostały kierunki zmian komunikacji naukowej z perpspektywy modeli otwartych. Druga część poświęcona była kwestiom prawnoautorskim, które zawsze wzbudzają sporo wątpliwości. W trzeciej części Łukasz Bukowiecki z IBL zaprezentował repozytorium PAN RCIN oraz zbiór IBL PAN w Repozytorium CeON. Wątki związane z otwartym udostępnianiem publikacji naukowych od dłuższego czasu regularnie pojawiają się w działalności IBL PAN. Otwartość spotyka się tam z zainteresowaniem zarówno samych badaczy, jak i władz.

Na zaproszenie Biblioteki Politechniki Lubelskiej 20 kwietnia 2016 r. eksperci PON, Lidia Stępińska-Ustasiak i Michał Starczewski, poprowadzili seminarium poświęcone publikacjom w otwartym dostępie. Spotkanie miało miejsce w nowoczesnym gmachu zajmowanym m.in. przez bibliotekę. Uczestniczyło w nim ponad 50 osób, przede wszystkim pracowników naukowych znajdujących się na różnym etapie kariery. Słowo wstępne należało do Prorektor ds. Nauki prof. Marzenny Dudzińskiej oraz dyrektor biblioteki Doroty Tkaczyk. Podobnie jak w przypadku wielu seminariów prowadzonych przez PON, wiele uwagi zostało poświęconej złotej i zielonej drodze otwartego dostępu (czyli otwartym czasopismom i otwartym repozytoriom) oraz elementom prawa autorskiego mającym największe znaczenie dla autorów-naukowców. Nowością był komentarz do rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego dotyczący Systemu Informacji o Nauce z 29 VI 2015 r., w którym wprowadzony został obowiązek informowania, czy publikacje zostały umieszczone w otwartym dostępie i w jaki sposób. Na prośbę organizatorów poruszony został również wątek programu Springer Open Choice, umożliwiający skorzystanie przez polskich badaczy z opcji open access w czasopismach hybrydowych wydawanych przez wydawnictwo Springer. Prezentacja z seminarium znajduje się pod linkiem.             

18 kwietnia w Instytucie Fizyki PAN odbyły się warsztaty pod tytułem "Legal Aspects (IPR) of Cooperation between SMEs and Researchers: Transfer of Technology". W trakcie warsztatów, zorganizowanych przez Instytut wspólnie ze spółką NanoTechIP sp. z o.o., uczestnicy mieli okazję wysłuchać wystąpień specjalistów zajmujących się prawami autorskimi i prawami własności przemysłowej w kontekście komercjalizacji wyników badań. Dwa długie wystąpienia na ten temat wygłosili Lea Montesse z European IPR Helpdesk oraz Eli Salis z Latin America IPR Helpdesk. Dr Krzysztof Siewicz z zespołu PON, radca prawny specjalizujący się w prawnych aspektach przetwarzania informacji, przedstawił projekt OpenAIRE2020 (ICM jest polskim partnerem projektu) oraz wyjaśnił, że realizacja wynikających np. z programu Horyzont 2020 zobowiązań do zapewniania otwartego dostępu do publikacji i danych naukowych nie stoi w konflikcie z komercjalizacją wyników badań.

Jednym z priorytetów holenderskiej Prezydencji Rady Unii Europejskiej w pierwszym półroczu 2016 roku jest otwarta nauka. Podkreśleniem znaczenia tego tematu, a także sposobem na nadanie dyskusji o otwartości dodatkowego impetu, była konferencja „Open Science – From Vision to Action”, która odbyła się w Amsterdamie w dniach 4-5 kwietnia 2016 r. Wśród uczestników konferencji znaleźli się reprezentanci najważniejszych grup interesariuszy, w tym politycy i urzędnicy z państw członkowskich. Pierwszego dnia komisarz Carlos Moedas przedstawił stanowisko Komisji Europejskiej w sprawie znaczenia otwartej nauki, odbyły się też dyskusje panelowe z udziałem przedstawicieli różnych interesariuszy. Drugiego dnia odbyło się pięć równoległych sesji tematycznych, podczas których uczestnicy pracowali nad będącym najważniejszym efektem konferencji dokumentem „Amsterdam Call for Action on Open Science” (https://wiki.surfnet.nl/display/OSCFA/Amsterdam+Call+for+Action+on+Open+Science). Zgodnie z deklaracją autorów był to „żywy dokument”, który można było komentować również po zakończeniu konferencji. Pod tekstem zaproponowanym przez organizatorów wywiązała się rzeczywiście żywa dyskusja. Dokument wyznacza dwa podstawowe cele do osiągnięcia na poziomie europejskim do roku 2020: pełen otwarty dostęp do wszystkich publikacji naukowych oraz wypracowanie fundamentalnie nowego podejścia do ponownego wykorzystania danych badawczych. Osiągnięcie tych dwóch celów uwarunkowane jest przez reformę systemu ewaluacji osiągnięć naukowych oraz uspójnienie polityk otwartości i wymianę dobrych praktyk.Dokument wskazuje dwanaście konkretnych zadań do wykonania, które zostały podzielone na pięć kategorii, m.in. usuwanie barier, rozwój infrastruktury i stwarzanie zachęt dla rozwoju otwartej nauki. Zadania te dotyczą zarówno aspektów miękkich (przekonywanie i zwiększanie świadomości), jak i twardych (budowa infrastruktury). Twórcy dokumentu podkreślają znaczenie otwartej nauki dla rozwoju współpracy nauki ze społeczeństwem i biznesem. Duży nacisk został położony na naukę obywatelską; w tym zakresie doniosłą rolę do odegrania ma udostępnianie danych badawczych do ponownego wykorzystania. Jeżeli chodzi o otwarty dostęp do publikacji, nacisk został położony na rozwój nowych modeli publikowania i współpracę z wydawcami. Postuluje się zapewnienie stabilnych źródeł finansowania APC (Article Processing Charges). W tym kontekście nie zaskakuje brak odniesień do modelu hybrydowego czasopism, który w ostatnim czasie został kilkukrotnie ostro skrytykowany jako najdroższy i przynoszący najmniejsze korzyści [por. http://otwartanauka.pl/blog/1066-rezultaty-brytyjskiej-polityki-open-access].Autorzy dokumentu wskazują na potrzebę szybkiego podejmowania działań i decyzji. Otwarta nauka jest dla Europy szansą na pozostanie w światowej awangardzie oraz na utrzymanie stabilnego wzrostu. ICM UW na konferencji reprezentowali Wojtek Sylwestrzak i Jakub Szprot.

Serdecznie zapraszamy na kolejne warsztaty z zarządzania danymi badawczymi (Research Data Management; RDM), organizowane przez Platformę Otwartej Nauki działającą w ramach ICM na Uniwersytecie Warszawskim. Warsztaty odbędą się w dwóch terminach do wyboru: we środę, 20 kwietnia 2016, oraz w piątek, 22 kwietnia, w godzinach 10:00-14:00, w siedzibie ICM UW w Warszawie (ul. Prosta 69, V p., sala 538). Warsztaty są przeznaczone dla doktorantów i badaczy ze wszystkich dziedzin nauki. W czasie warsztatów omówione zostaną następujące tematy: Co to są dane badawcze i jakie są korzyści z prawidłowego zarządzania danymi badawczymi? Na co zwracać uwagę przy wybieraniu i przygotowywaniu danych do przechowywania i/lub udostępniania? Kwestie prawne związane z udostępnianiem danych Jak przygotować Plan Zarządzania Danymi (Data Management Plan; DMP)?   Warsztaty będą się składać zarówno z zajęć teoretycznych, jak i z ćwiczeń praktycznych (praca w grupach, wspólne dyskusje). Zajęcia będą się odbywać po polsku, ale niektóre wykorzystywane w czasie zajęć materiały (np. przykładowe zbiory danych lub plany zarządzania danymi) mogą być w języku angielskim. Wszystkich zainteresowanych prosimy o rejestrację przez formularz zgłoszeniowy. Warsztaty są bezpłatne. Liczba miejsc jest ograniczona – o przyjęciu na warsztaty decydować będzie kolejność zgłoszeń.   Program warsztatów: 10:00 - 10:30        Co to są dane badawcze i jakie są korzyści z przemyślanego zarządzania danymi badawczymi? 10:30 - 11:45        Selekcja i przygotowanie danych do przechowywania i archiwizacji 11:45 - 12:15        Przerwa 12:15 - 12:45        Kwestie prawne związane z udostępnianiem danych 12:45 - 14:00        Jak przygotować Plan Zarządzania Danymi?

Eksperci Platformy Otwartej Nauki przeprowadzili na zaproszenie Laboratorium Cyfrowego Humanistyki UW dwa szkolenia poświęcone otwartości w nauce. Pierwsze dotyczyło publikacji i odbyło się 10 marca 2016 r., a drugie, o tydzień późniejsze, poświęcone było danym badawczym w humanistyce. Oba szkolenia składały się z części ogólnej oraz z części poświęconej kwestiom prawnym. Prezentacje: warsztaty o otwartych publikacjach: część ogólna, część prawna warsztaty o otwartych danych w humanistyce: część ogólna, część prawna

W dniach 23-24 lutego 2016 odbyła się w Amsterdamie 11-ta konferencja z cyklu International Digital Curation Conferences, organizowanych co roku przez brytyjskie Digital Curation Centre (DCC) – centrum kompetencji w zarządzaniu informacją cyfrową, które zapewnia całej brytyjskiej społeczności akademickiej wsparcie w tej dziedzinie. Temat przewodni tegorocznej edycji brzmiał "Visible data, invisible infrastructure". Punktem wyjścia było stwierdzenie, że obecnie – ponad dekadę od rozpoczęcia działalności przez DCC – zaangażowanie w zarządzanie danymi badawczymi (RDM; research data management) stało się codzienną praktyką w wielu instytucjach naukowych na świecie. Powstaje niezbędna infrastruktura, prowadzone są działania edukacyjne, na badaczy nakładane są formalne zobowiązania do planowego zarządzania danymi. W tym kontekście tegoroczna konferencja stawiała sobie przede wszystkim dwa pytania: W jakim stopniu zbiory danych są uznawane za wartościowy rezultat pracy naukowej, na równi z publikacjami naukowymi? Oraz czy dostępna infrastruktura i dostępne narzędzia są tak przygotowane, że każdy zainteresowany może bez trudu z nich skorzystać? Konferencję otworzył Barend Mons z Leiden University Medical Centre w Holandii, który w wykładzie zatytułowanym "Science as a Social Machine" przekonywał, że ponieważ współczesna nauka opiera się na współpracy ludzkich umysłów z komputerami, to dane badawcze mogą być efektywnie wykorzystywane tylko wtedy, gdy są udostępniane w sposób czytelny zarówno dla umysłów ludzkich, jak i dla analiz maszynowych. Podkreślał przy tym, że nie można zapominać, że celem jest powtórne wykorzystanie danych, a nie samo otwarte udostępnienie. Pozostałe wystąpienia plenarne wygłosili Andrew Sallans z amerykańskiego Center for Open Science (COS), który prezentował cały zakres działalności COS, a w szczególności niedawno uruchomioną otwartą platformę do zarządzania projektami naukowymi: Open Science Framework (osf.io), oraz Susan Halford z Web Science Institute, University of Southampton, UK, która mówiła o trudnościach metodologicznych i interpretacyjnych, jakie pojawiają się w związku z analizą socjologiczną danych z mediów społecznościowych, przede wszystkim z Twittera. W czasie dyskusji panelowej dotyczącej Otwartych Danych Badawczych – w której uczestniczyli Fiona Nielsen z DNADigest i Repositive, Jeroen Rombouts z 3TU.Datacentrum (TU Delft), Thomas Ingraham z F1000, oraz reprezentantka Platformy Otwartej Nauki, Marta Hoffman-Sommer – rozważane były korzyści, jakie naukowcy mogą czerpać z otwartego udostępniania danych, oraz trudności, na jakie napotykają. Czy jeżeli sam proces otwierania danych będzie wymagać jedynie minimalnego wysiłku od badacza, to naukowcy będą chętniej udostępniać dane? Ale czy dane badawcze nie są zbyt heterogeniczne, by ich udostępnienie – wraz z odpowiednią dokumentacją – mogło odbywać się według zestandaryzowanych procedur? Jak zatem przekonać naukowców, że dane warto udostępniać? Dyskusję na te tematy moderował Phil Archer z W3 Consortium. Pozostałe wystąpienia obracały się wokół tematów związanych z przygotowywaniem danych badawczych do udostępnienia, sposobami dokumentowania, długoterminowym przechowywaniem, a także z zarządzaniem danymi badawczymi, narzędziami służącymi do zarządzania danymi i udostępniania danych, oraz z edukacją w kwestiach związanych z danymi i z komunikacją ze środowiskiem naukowym. Wśród kwestii omawianych na nieformalnych "Birds of a Feather Sessions" znalazły się tematy związane z udostępnianiem zbiorów danych zawierających dane osobowe, z wizualizacją danych, z edukacją i umiejętnościami analizy danych, oraz ze schematami metadanych. Program konferencji i inne materiały są dostępne na stronie http://www.dcc.ac.uk/events/idcc16.

Otwarty dostęp do wiedzy naukowej staje się w Polsce coraz bardziej powszechny. Publikacje naukowe są jednak umieszczane w internecie przede wszystkim przez wydawców czasopism i samych naukowców. Niewiele instytucji naukowych prowadzi cyfrowe repozytoria, dzięki którym wszyscy zainteresowani mogą zapoznać się z ich dorobkiem. Raport “Otwarty dostęp w instytucjach naukowych” opracowany przez działającą w ICM UW Platformę Otwartej Nauki, ma pomóc uczelniom i jednostkom naukowym w wypracowaniu strategii upowszechniania swoich osiągnięć w otwartym dostępie i wprowadzeniu ich w życie. Europejskie Stowarzyszenie Uniwersytetów (EUA), zrzeszające 850 uczelni z krajów europejskich, w tym z Polski 40 indywidualnych uczelni oraz KRASP, przyjęło 29 stycznia 2016 “Plan działania dotyczący wprowadzenia otwartego dostępu do publikacji naukowych”. Dokument ten wskazuje priorytetowe obszary działania, wpisując się w długofalową wizję otwartej nauki. Otwarta nauka – w szczególności otwarty dostęp - jest również jednym z priorytetów holenderskiej prezydencji w Radzie UE. Zasady dotyczące udostępniania publikacji w sposób otwarty są przyjmowane przez instytucje na całym świecie. Serwis The Registry of Open Access Repository Mandates and Policies odnotowuje 724 instytucjonalne polityki dotyczące otwartego dostępu. Przyjmują je zarówno instytucje naukowe, oczekujące od swoich pracowników otwartego udostępniania publikacji, jak i instytucje finansujące badania, wymagające tego samego od grantobiorców. Głównym powodem tak powszechnego przyjmowania i wdrażania polityk otwartości są korzyści, z jakimi się one wiążą – tak dla instytucji, jak i indywidualnych naukowców. Otwarty dostęp zwiększa widoczność i łatwość wyszukiwania publikacji składających się na dorobek naukowy danej instytucji, a co za tym idzie – prowadzi do zwiększenia liczby cytowań i oddziaływania tych publikacji; ułatwia i przyśpiesza komunikację naukową oraz współpracę między różnymi podmiotami – zarówno z obszaru nauki, jak i spoza niego (np. naukowców z przedsiębiorcami); jest również skutecznym narzędziem promocji. Również w Polsce prowadzone są działania, które mają przybliżyć instytucje naukowe do realizacji wizji otwartej nauki. W październiku 2015 roku Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego przyjął “Kierunki rozwoju otwartego dostępu do publikacji i wyników badań naukowych w Polsce”. Dokument ten zawiera między innymi zalecenia dla instytucji naukowych, którym rekomenduje się przyjęcie i wdrożenie polityki otwartego dostępu. W grudniu 2015 MNiSW zorganizowało szkolenia dla instytucji, które miały na celu przybliżenie przyjętej polityki. Raport „Otwarty dostęp w instytucjach naukowych” poświęcony jest podstawowym zagadnieniom związanym z wdrażaniem otwartego dostępu na uczelniach i w jednostkach naukowych. W części pierwszej autorzy zarysowują światowe i lokalne tło: na wybranych przykładach omawiają funkcjonujące na świecie polityki otwartego dostępu oraz przedstawiają wyniki badania, które miało na celu zdiagnozowanie przekonań i oczekiwań dotyczących otwartego dostępu w Polsce. Druga część raportu to rekomendacje dotyczące najważniejszych aspektów wprowadzenia otwartego dostępu na poziomie instytucjonalnym: polityki otwartości i otwartego mandatu, działalności wydawniczej, repozytoriów instytucjonalnych oraz działań informacyjnych i komunikacyjnych. “Raport ma na celu ułatwienie instytucjom opracowania i realizacji własnych polityk. Powstał z myślą zarówno o tych uczelniach i jednostkach, które nie były dotąd aktywne w tym zakresie, jak i o tych, które wkroczyły już na ścieżkę otwartości, jednak chciałyby, aby ich działania były bardziej efektywne” - mówi Jakub Szprot, kierujący pracami Platformy Otwartej Nauki w ICM UW. Raport pod redakcją Jakuba Szprota został opracowany w ramach działań Platformy Otwartej Nauki przez zespół autorów z Interdyscyplinarnego Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego Uniwersytetu Warszawskiego (Wojciech Fenrich, Tomasz Lewandowski, Krzysztof Siewicz, Michał Starczewski, Lidia Stępińska-Ustasiak, Jakub Szprot). Publikacja jest dostępna na licencji Creative Commons – Uznanie autorstwa 3.0 PL. Raport można pobrać ze strony PON.    

W związku z powstaniem systemu POL-index - bazy odpowiedzialnej za gromadzenie informacji o cytowaniach w celu wyznaczenia Polskiego Współczynnika Wpływu (PWW) - w tegorocznej ocenie czasopism naukowych z części B i C wykazu czasopism punktowanych brano pod uwagę m.in. skuteczne wprowadzenie do tego systemu rekordów bibliograficznych artykułów opublikowanych w czasopismach.  Wprowadzenie danych o publikacjach za ostatnie dwa lata zostanie nagrodzone dodatkowym 1 punktem, a za ostatnie sześć lat - 2 punktami. Polski Współczynnik Wpływu ma w przyszłości pełnić ważną rolę przy ocenie czasopism, w szczególności z zakresu nauk humanistycznych i społecznych. Według informacji otrzymanych od Index Copernicus, operatora systemu POL-index, dane do systemu wprowadziły redakcje 1927 czasopism, w tym za dwa lata - 1788, a za sześć lat - 1218. Index Copernicus zastrzega jednak, że część danych jest niekompletna (np. brakuje niektórych artykułów), przez co nie spełnia wymogów stawianych przez MNiSW. Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego UW przygotowało narzędzie, dzięki któremu bazy bibliograficzne tworzące Bibliotekę Nauki - AGRO,  BazTech, CEJSH, DML-PL i PSJD - mogły wyeksportować wymagane przez POL-index dane w odpowiednim formacie  i przekazać je wydawcom. Podobnie uczyniła Biblioteka Główna Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, koordynator Konsorcjum BazEkon (dostępna również pod linkiem), również wchodzącą w skład Biblioteki Nauki. Rozwiązanie to pozwoliło dużej liczbie redakcji nie wprowadzać danych ręcznie, a co za tym idzie - oszczędzić czas i środki finansowe. Z oferowanej przez ICM UW i bazy bibliograficzne możliwości skorzystały redakcje 613 czasopism. Oznacza to, że dane co trzeciego czasopisma w POL-Index pochodzą z wyżej wymienionych baz bibliograficznych.