Wydarzenia Aktualności

Otwarty dostęp do wiedzy naukowej staje się w Polsce coraz bardziej powszechny. Publikacje naukowe są jednak umieszczane w internecie przede wszystkim przez wydawców czasopism i samych naukowców. Niewiele instytucji naukowych prowadzi cyfrowe repozytoria, dzięki którym wszyscy zainteresowani mogą zapoznać się z ich dorobkiem. Raport “Otwarty dostęp w instytucjach naukowych” opracowany przez działającą w ICM UW Platformę Otwartej Nauki, ma pomóc uczelniom i jednostkom naukowym w wypracowaniu strategii upowszechniania swoich osiągnięć w otwartym dostępie i wprowadzeniu ich w życie.

Europejskie Stowarzyszenie Uniwersytetów (EUA), zrzeszające 850 uczelni z krajów europejskich, w tym z Polski 40 indywidualnych uczelni oraz KRASP, przyjęło 29 stycznia 2016 “Plan działania dotyczący wprowadzenia otwartego dostępu do publikacji naukowych”. Dokument ten wskazuje priorytetowe obszary działania, wpisując się w długofalową wizję otwartej nauki. Otwarta nauka – w szczególności otwarty dostęp - jest również jednym z priorytetów holenderskiej prezydencji w Radzie UE.

Zasady dotyczące udostępniania publikacji w sposób otwarty są przyjmowane przez instytucje na całym świecie. Serwis The Registry of Open Access Repository Mandates and Policies odnotowuje 724 instytucjonalne polityki dotyczące otwartego dostępu. Przyjmują je zarówno instytucje naukowe, oczekujące od swoich pracowników otwartego udostępniania publikacji, jak i instytucje finansujące badania, wymagające tego samego od grantobiorców. Głównym powodem tak powszechnego przyjmowania i wdrażania polityk otwartości są korzyści, z jakimi się one wiążą – tak dla instytucji, jak i indywidualnych naukowców. Otwarty dostęp zwiększa widoczność i łatwość wyszukiwania publikacji składających się na dorobek naukowy danej instytucji, a co za tym idzie – prowadzi do zwiększenia liczby cytowań i oddziaływania tych publikacji; ułatwia i przyśpiesza komunikację naukową oraz współpracę między różnymi podmiotami – zarówno z obszaru nauki, jak i spoza niego (np. naukowców z przedsiębiorcami); jest również skutecznym narzędziem promocji.

Również w Polsce prowadzone są działania, które mają przybliżyć instytucje naukowe do realizacji wizji otwartej nauki. W październiku 2015 roku Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego przyjął “Kierunki rozwoju otwartego dostępu do publikacji i wyników badań naukowych w Polsce”. Dokument ten zawiera między innymi zalecenia dla instytucji naukowych, którym rekomenduje się przyjęcie i wdrożenie polityki otwartego dostępu. W grudniu 2015 MNiSW zorganizowało szkolenia dla instytucji, które miały na celu przybliżenie przyjętej polityki.

Raport „Otwarty dostęp w instytucjach naukowych” poświęcony jest podstawowym zagadnieniom związanym z wdrażaniem otwartego dostępu na uczelniach i w jednostkach naukowych. W części pierwszej autorzy zarysowują światowe i lokalne tło: na wybranych przykładach omawiają funkcjonujące na świecie polityki otwartego dostępu oraz przedstawiają wyniki badania, które miało na celu zdiagnozowanie przekonań i oczekiwań dotyczących otwartego dostępu w Polsce. Druga część raportu to rekomendacje dotyczące najważniejszych aspektów wprowadzenia otwartego dostępu na poziomie instytucjonalnym: polityki otwartości i otwartego mandatu, działalności wydawniczej, repozytoriów instytucjonalnych oraz działań informacyjnych i komunikacyjnych. “Raport ma na celu ułatwienie instytucjom opracowania i realizacji własnych polityk. Powstał z myślą zarówno o tych uczelniach i jednostkach, które nie były dotąd aktywne w tym zakresie, jak i o tych, które wkroczyły już na ścieżkę otwartości, jednak chciałyby, aby ich działania były bardziej efektywne” - mówi Jakub Szprot, kierujący pracami Platformy Otwartej Nauki w ICM UW.

Raport pod redakcją Jakuba Szprota został opracowany w ramach działań Platformy Otwartej Nauki przez zespół autorów z Interdyscyplinarnego Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego Uniwersytetu Warszawskiego (Wojciech Fenrich, Tomasz Lewandowski, Krzysztof Siewicz, Michał Starczewski, Lidia Stępińska-Ustasiak, Jakub Szprot). Publikacja jest dostępna na licencji Creative Commons – Uznanie autorstwa 3.0 PL.

Raport można pobrać ze strony PON.

W związku z powstaniem systemu POL-index - bazy odpowiedzialnej za gromadzenie informacji o cytowaniach w celu wyznaczenia Polskiego Współczynnika Wpływu (PWW) - w tegorocznej ocenie czasopism naukowych z części B i C wykazu czasopism punktowanych brano pod uwagę m.in. skuteczne wprowadzenie do tego systemu rekordów bibliograficznych artykułów opublikowanych w czasopismach.  Wprowadzenie danych o publikacjach za ostatnie dwa lata zostanie nagrodzone dodatkowym 1 punktem, a za ostatnie sześć lat - 2 punktami. Polski Współczynnik Wpływu ma w przyszłości pełnić ważną rolę przy ocenie czasopism, w szczególności z zakresu nauk humanistycznych i społecznych.

Według informacji otrzymanych od Index Copernicus, operatora systemu POL-index, dane do systemu wprowadziły redakcje 1927 czasopism, w tym za dwa lata - 1788, a za sześć lat - 1218. Index Copernicus zastrzega jednak, że część danych jest niekompletna (np. brakuje niektórych artykułów), przez co nie spełnia wymogów stawianych przez MNiSW.

Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego UW przygotowało narzędzie, dzięki któremu bazy bibliograficzne tworzące Bibliotekę Nauki - AGRO,  BazTech, CEJSH, DML-PL i PSJD - mogły wyeksportować wymagane przez POL-index dane w odpowiednim formacie  i przekazać je wydawcom. Podobnie uczyniła Biblioteka Główna Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, koordynator Konsorcjum BazEkon (dostępna również pod linkiem), również wchodzącą w skład Biblioteki Nauki. Rozwiązanie to pozwoliło dużej liczbie redakcji nie wprowadzać danych ręcznie, a co za tym idzie - oszczędzić czas i środki finansowe. Z oferowanej przez ICM UW i bazy bibliograficzne możliwości skorzystały redakcje 613 czasopism. Oznacza to, że dane co trzeciego czasopisma w POL-Index pochodzą z wyżej wymienionych baz bibliograficznych.

W dniach od 14 do 16 grudnia 2015 w Poczdamie odbyły się po raz kolejny warsztaty z programowania dla badaczy, tym razem skierowane do osób chcących doskonalić już posiadane umiejętnosci programistyczne. Trzydniowe warsztaty poświęcone były przede wszystkim tworzeniu narzędzi przydatnych w pracy badawczej. Zamykał je moduł poświęcony otwartemu udostępnianiu  danych badawczych i publikacji naukowych. Część programistyczna warsztatów była prowadzona Martina Callaghana z Uniwersytetu w Leeds oraz Edwina van der Helm z uniwersytetu w Lejdzie - instruktorów organizacji Software Carpentry. Moduł poświęcony otwartym publikacjom i danym - z uwzględnieniem wymogów Komisji Europejskiej w programie Horyzont 2020 - prowadziła Lidia Stępińska-Ustasiak z Platformy Otwartej Nauki ICM UW. Ta część została zorganizowana w ramach działań finansowanego przez Komisję Europejską projektu FOSTER (Facilitate Open Science Training for European Research), którego partnerem jest ICM.

Repozytorium Centrum Otwartej Nauki ma już w swoich zasobach ponad 7000 publikacji. Wśród nich znajdują się artykuły (ponad 5300), książki lub ich fragmenty (ponad 1100), doktoraty (36), materiały konferencyjne (136) i raporty (62). Zdeponowane dokumenty dotyczą różnych dziedzin naukowych: zarówno nauk humanistycznych, społecznych, przyrodniczych, jak i ścisłych. Z możliwości szybkiego i prostego udostępnienia swoich prac skorzystało już 5083 autorów. Dzięki temu, że deponowanie publikacji w Repozytorium CeON pozwala zwiększyć ich widoczność w internecie, liczba naukowców, którzy deponują tu swoje prace stale rośnie. Wielu z nich decyduje się skorzystać z licencji Creative Commons, dzięki którym czytelnicy otrzymują większe uprawnienia niż na podstawie samych tylko przepisów o dozwolonym użytku. W ostatnim czasie do repozytorium jako dobrego narzędzia upowszechniania publikacji przekonało się Europejskie Centrum Solidarności, które umieściło już m.in. tomy pokonferencyjne "Czas przełomu: Solidarność 1980-1981" i "Solidarność i upadek komunizmu".

Dane badawcze mogą powstawać w efekcie prac naukowych we wszystkich obszarach wiedzy. Często przyjmują bardzo różnorodną formę. Odpowiednie zarządzanie nimi usprawnia prowadzenie badań oraz umożliwia weryfikację ich wyników i ponowne wykorzystanie w sposób, którego często nie da się z początku przewidzieć. Z kolei zaniedbania w zakresie zarządzania danymi na etapie planowania projektu mogą prowadzić do sytuacji, w których naukowiec nie jest w stanie zrobić ze swoimi danymi tego, co uważa za potrzebne. Planując zarządzanie danymi badawczymi należy odpowiedzieć sobie na pytania dotyczące tego, jakie dane powstaną, jak przechowywać je i udostępniać w trakcie projektu i po jego zakończeniu, a także które przepisy prawa znajdują zastosowanie w ich przypadku (np. prawo autorskie, ochrona baz danych, ochrona danych osobowych).

Tym problemom poświęcone były warsztaty poprowadzone przez Martę Hoffman-Sommer z Platformy Otwartej Nauki 9 oraz 11 grudnia 2015 r. W obu edycjach uczestnicy reprezentowali szerokie spektrum dyscyplin.

Prezentacja z warsztatów jest dostępna pod linkiem.

Kilka tygodni po publikacji dokumentu “Kierunki rozwoju otwartego dostępu do publikacji i wyników badań naukowych w Polsce” Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego zorganizowało skierowane do jednostek naukowych i uczelni szkolenia dotyczące tworzenia instytucjonalnych polityk otwartego dostępu. Dwie sesje szkoleniowe odbyły się 24 listopada i 1 grudnia 2015 r. Wzięli w nich udział przedstawiciele uczelni, instytutów badawczych i instytutów PAN (łacznie około 80 osób). Na zlecenie MNiSW szkolenia przeprowadzili członkowie zespołu PON: Krzysztof Siewicz, Lidia Stępińska-Ustasiak i Jakub Szprot.

Ze względu na zróżnicowane potrzeby oraz specyfikę poszczególnych instytucji - były wśród nich zarówno takie, które dopiero przymierzają się do wprowadzenia otwartych rozwiązań, jak i takie, które od lat z powodzeniem prowadzą własne repozytoria instytucjonalne - program był podzielony na kilka modułów. Pierwszy obejmował wiedzę o kierunkach rozwoju komunikacji naukowej w Polsce i na świecie oraz otwartym dostępie; omówione zostały również zalecenia MNISW w tym zakresie. Celem drugiego było omówienie kwestii prawnych szczególnie istotnych w kontekście pracy nad politykami otwartości. Popołudniową część szkoleń wypełniły przede wszystkim warsztaty, dzięki którym uczestnicy mogli utrwalić zdobytą wiedzę oraz wymienić się doświadczeniami z osobami z innych instytucji. Spotkania zakończył przegląd narzędzi przydatnych w opracowaniu i wdrażaniu instytucjonalnych polityk otwartego dostępu.

Uniwersytet Łódzki do udostępniania wydawanych przez siebie czasopism wykorzystuje instytucjonalne Repozytorium Uniwersytetu Łódzkiego. Równocześnie z importem czasopism z Czytelni Czasopism, zaimportowane zostały do bazy CEJSH 24 czasopisma z RUŁ (m.in. czternaście serii Acta Universitatis Lodziensis).

Dzięki współpracy Platformy Otwartej Nauki i Polskiej Akademii Nauk czytelnicy mogą  obecnie korzystać z prawie 11 tys. nowych artykułów. Liczba wszystkich artykułów dostępnych za darmo w Bibliotece Nauki przekroczyła tym samym 125 tysięcy.

Wiele czasopism wydawanych przez Polską Akademię Nauk od dawna jest otwartych. Znaczna ich część znajdowała się również w bazach tworzących Bibliotekę Nauki. O motywacjach do wdrażania otwartych rozwiązań i płynących z nich korzyściach z perspektywy PAN w czerwcu opowiadał Platformie Otwartej Nauki Adam Wiciński. Teraz do bazy CEJSH, działającej w ramach Biblioteki Nauki, zostały automatycznie zaimportowane 24 czasopisma z Czytelni Czasopism PAN z obszaru humanistyki i nauk społecznych. Wśród nich znajdują się m.in. “Meander”, “Historyka. Studia Metodologiczne” i “Ruch Literacki”.
W ten sposób PAN raz jeszcze potwierdza, że docenia znaczenie otwartości w nauce oraz potrzebę korzystania z wielu kanałów dystrybucji wiedzy.

Tegoroczny Open Access Week stał się pretekstem do zorganizowania przez Bibliotekę Uniwersytecką w Warszawie, Obywateli Nauki, Laboratorium Cyfrowe Humanistyki UW i Platformę Otwartej Nauk adresowanego do doktorantów seminarium o strategiach publikacyjnych uwzględniających otwarty dostęp. Duże zainteresowanie pierwszym seminarium, które odbyło się 21 października 2015 r. w BUW, skłoniło organizatorów do powtórzenia wydarzenia 19 listopada 2015 r. Program drugiej edycji został uzupełniony zgodnie z sugestiami uczestników. Poruszone zostały wątki związane z celami publikowania prac naukowych, bibliometrią (impact factor, indeks h), dostępnością i widocznością treści w internecie, a także kwestie praw autorskich i wykorzystywania licencji Creative Commons w nauce. Ostatnia część seminariów poświęcona była otwartym danym badawczym.

Seminaria prowadzili: dr hab. Aneta Pieniądz, Marta Hoffman-Sommer, Lidia Stępińska-Ustasiak i Michał Starczewski. W każdym wzięło udział ok. 60 uczestników.

Prezentacje do pobrania:

Publikuj i nie zgiń!#1

Publikuj i nie zgiń!#2