Umowy transformacyjne - nowy raport Platformy Otwartej Nauki
- 16.02.2021
Umowy transformacyjne to jeden z mechanizmów umożliwiających zmianę obecnego modelu funkcjonowania czasopism naukowych. Polega on na stopniowym zastępowaniu opłat za dostęp do treści czasopism opłatami za publikacje w otwartym dostępie. Celem jest przejście do modelu otwartego dostępu, gwarantującego bezpłatny i natychmiastowy dostęp do pełnych treści recenzowanych publikacji, bez barier technicznych i prawnych, najlepiej z wykorzystaniem wolnych licencji.
Obecnie coraz więcej konsorcjów zrzeszających biblioteki uniwersyteckie, instytuty badawcze i inne jednostki naukowe negocjuje z wydawcami czasopism naukowych warunki umów, dążąc do zmiany modelu subskrypcyjnego na modele uwzględniające publikacje w otwartym dostępie (np. read and publish). Aktywne w tym obszarze inicjatywy, m.in. OA2020, Plan S czy ESAC (Efficiency and Standards for Article Charges), zmierzają do wypracowania bardziej przejrzystych i jawnych zasad wydatkowania środków publicznych i rozliczania się z komercyjnymi wydawcami, a także do ujednolicenia strategii negocjacyjnych w skali globalnej.
W raporcie „Transformative Agreements: Overview, Case Studies, and Legal Analysis” zaprezentowana została aktualna sytuacja w zakresie umów transformacyjnych, w szczególności rozwiązania wypracowane podczas negocjacji w wybranych krajach oraz prawne aspekty umów. W rozdziale pierwszym omówione zostały zapisy dotyczące umów transformacyjnych w Planie S, w rozdziale drugim – umowy i negocjacje w wybranych krajach europejskich oraz w Stanach Zjednoczonych. Rozdział trzeci stanowi prawną analizę wybranych umów transformacyjnych udostępnianych w rejestrze ESAC Transformative Agreement Registry. Rozdział czwarty zawiera studia przypadków, czyli pogłębione analizy sytuacji w Niemczech, Szwecji i Norwegii opracowane przez autorów i autorki z wymienionych krajów. W rozdziale piątym zawarte zostały rekomendacje, które dotyczą zarówno kwestii prawnych, jak i negocjacji umów z wydawcami czasopism naukowych.
Raport pod redakcją Jakuba Szprota i Natalii Gruenpeter został opracowany w ramach działań Platformy Otwartej Nauki przez zespół autorów z Interdyscyplinarnego Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego Uniwersytetu Warszawskiego (Natalia Gruenpeter, Nikodem Rycko, Krzysztof Siewicz, Jakub Szprot). Publikacja jest dostępna na licencji Creative Commons Attribution 4.0 International (CC BY). Można ją pobrać ze strony Platformy Otwartej Nauki: http://pon.edu.pl/nasze-publikacje.
